SYSTEMISCH Leren
Leerproces
- Driedimensionaal
- Intern en extern
- Wat en hoe
Samenhang, behoefte aan context, kader, tijd aan de start...
Het systemische leerproces start ‘van binnen’, er wordt eerst een kader of context van een nieuw te leren onderdeel gezocht. Bij voorkeur wordt dit kader vanuit de praktijk of een simulatie van die praktijk ervaren. Dat mag ook een voorbeeld zijn.
Dit leerproces start vanuit de fysieke kwaliteit, daarom is het goed leerlingen en studenten de gelegenheid te geven om eerst in deze praktijk te mogen ‘rondhangen’. Dit zal het leer- proces aanzienlijk doen versnellen. In die zin is systemisch leren ‘hands on leren’ of kinesthetisch leren: zintuiglijk waar- nemen en ervaren is het vertrekpunt.
Door deze (praktijk)ervaring wordt informatie verzameld en deze wordt weer gekoppeld aan andere manieren van verzame- len van nog meer informatie (waaronder ook lezen). Want in eerste instantie is het verzamelen van veel feiten en details hierbij belangrijk. Daarna kan deze nieuwe kennis gekoppeld worden aan bestaande kennis en kunde en wordt deze ‘gezeefd’ op nieuwheid en belangrijkheid.
Een belangrijk issue voor leerlingen en studenten die zo leren is dat je eerst de feiten moet kennen voordat je überhaupt adequaat kunt reageren. Dit geldt zowel voor het geven van een antwoord als voor het maken van een werkstuk of afronden van een opdracht.
Wanneer het om toepassen gaat in welke vorm van toetsing dan ook, zoals een tentamen of essay, zien docenten daarom vaak een verrassende compleetheid (details) en samenhang in opgedane kennis terug.
Systemisch leren is te vergelijken met een vorm van driedimensionaal leren: er is een behoefte om eerst vanuit alle invalshoeken te willen kijken, bij voorkeur vanuit de praktijk ook om als het ware achter dingen te willen kijken.
Op jongere leeftijd zie je dat kinderen op deze wijze kunnen leren bouwen bijvoorbeeld. Zij kijken eerst als het ware de kunst af (observeren) en gaan dit vervolgens kopiëren. Dat kan soms even duren en ondertussen wordt er hard gewerkt ...zonder dat iemand het aan de buitenkant kan waarnemen. Daarna zijn ze ook in staat om zelf hierin verbeteringen of veranderingen aan te brengen en eigen producties te maken (modificeren).
Veel docenten krijgen bij ‘dit soort’ studenten het beeld dat zij te gedetailleerd zijn en vragen zich af hoe zit met de capaciteiten van deze student. De compleetheid van deze groep wordt niet altijd gewaardeerd en de in verhouding wat langere aanloopfase kan als minder intelligent worden beoordeeld.
Zohra (5 jaar) en Daan (10 jaar):
Zohra is een echt buitenkind, ze houdt ervan om in de natuur te zijn en met natuurlijke materialen te spelen. Haar tekeningen en andere werkstukken zijn gedetailleerd en ze vindt het fijn om de tijd te krijgen om alles tot in de puntjes af te werken.
De leerkracht moet haar wat dat betreft goed in de gaten houden want anders stapelt allerlei onafgemaakt werk zich op en dat vindt Zohra erg vervelend. Daan is ook zo’n leerling, hij neemt zintuiglijk veel waar en kan vaak in detail antwoord geven op vragen van de leerkracht. Hij vindt het wel prettig wanneer hij tijd krijgt voordat hij antwoord geeft, omdat hij meestal zoveel van het thema weet dat hij niet precies weet welk antwoord ‘het goede’ is. Het gebeurt bij beide kinderen wel vaker dat zij, nadat ze een opdracht hebben gekregen, nog eens bij hun leerkracht terugkomen om de kaders van de opdracht na te vragen: wat wordt er nou precies verwacht, hoeveel tijd staat ervoor, bedoelt u dat...?
Marieke (21 jaar) en Peter (19 jaar):
Marieke is gestopt met een universitaire studie omdat het haar te theoretisch was, ze kreeg weinig zicht op de gekozen studie. Deels werd dit veroorzaakt door de grote hoeveelheid informatie die ze alleen moest doornemen zonder voorafgaand wat context of een kader te ontvangen. Aangezien ze alles wil lezen, zin voor zin, woord voor woord, kwam ze moeilijk door al die informatie heen.
Ondertussen dachten haar docenten dat ze weinig deed en presteerde. Eigenlijk vonden ze deze studie te hoog gegrepen voor haar, daarom doet ze nu een HBO opleiding en vooral de stages spreken haar erg aan. Leren in en vanuit de praktijk heeft ook de voorkeur van Peter en dat, zo zegt hij, is iets anders dan leren met je handen zoals dat wel vaak wordt genoemd. Hij herkent zich erg in het systemisch leren: aan de start van iets nieuws veel informatie verzamelen, niet alleen uit boeken maar ook uit de praktijk en andere bronnen. Dat kost aan het begin relatief veel tijd maar het zorgt er wel voor dat je, tegen de tijd dat je tot een afronding komt, alles als vanzelf in elkaar past en daarmee tot een goed resultaat leidt, ook tot kennis die je niet gauw meer vergeet.
Janneke (65 jaar) en Wout (35 jaar):
Janneke heeft verschillende leidinggevende functies in het onder- wijs gehad en is inmiddels gestopt met werken. Toen ze bij haar laatste job afscheid nam noemde bijna iedereen in zijn of haar afscheidsspeech dat ze zo ‘degelijk’ en betrouwbaar was in haar werk. Je kreeg altijd een zeer genuanceerd antwoord, dat zo compleet mogelijk was. Ze ging nooit ‘over één nacht ijs’ en zei gerust dat ze er nog even over na moest denken als ze iets niet zeker meer wist. Ze had oog voor de praktijk en zorgde ervoor dat beleidsvoornemens ook haalbaar waren voor iedereen. Dat herkent Wout ook in zijn baan en hij hoort dezelfde feedback van zijn collega’s en baas. Ze vinden hem daarom nog wel eens aan de trage kant. Vooral als je snel antwoord wilt hebben op iets dat hij even niet weet kan dat lastig zijn, hij geeft pas antwoord wanneer hij zeker weet dat alle facetten aan de orde zijn geweest. Bij zijn werk in de bouwwereld komt het mooi uit dat hij goed kan plannen en dat zijn plannen werkbaar en ook haalbaar zijn.
Beiden hebben de ervaring dat in het Nederlandse onderwijssysteem vaak onvoldoende tijd wordt gegeven aan de start bij het leren van iets nieuws. Toetsen waren vaak een gruwel, bij multiple choice opdrachten was het lastig om dat ene goede antwoord te kiezen (in alle keuze-antwoorden zat wel een deel dat goed was) en bij open vragen kregen ze vaak het commentaar dat ze te uitgebreid was geweest. Toetsen kwamen hier- door soms ook niet op tijd af, dat was nogal frustrerend.